ETPCz potwierdza: orzeczenia wydane przez „neo-sędziów” naruszają prawo do rzetelnego procesu

W styczniu 2025 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) w Strasburgu wydał 35 decyzji w sprawach dotyczących zarzutu naruszenia art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Skargi dotyczyły postępowań prowadzonych przez tzw. neo-sędziów — osoby powołane na stanowiska sędziowskie w wadliwej procedurze, przy udziale tzw. „nowej” Krajowej Rady Sądownictwa (KRS), której skład został ukształtowany w sposób niezgodny z Konstytucją RP ustawą z 8 grudnia 2017 r.

To kolejny etap potwierdzenia przez Trybunał w Strasburgu, że udział takich osób w orzekaniu narusza podstawowe gwarancje procesowe obywateli — w tym prawo do sądu ustanowionego ustawą i do rzetelnego procesu.

Rząd przyznaje naruszenie prawa do niezależnego sądu

W omawianych 35 sprawach, które zakończyły się na początku 2025 r., Rząd Rzeczypospolitej Polskiej przyznał przed Trybunałem, że udział sędziów powołanych w wadliwej procedurze stanowi naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji. Skarżącym zaproponowano ugody — w zamian za zrzeczenie się dalszego dochodzenia roszczeń przed ETPC, mieli oni otrzymać zadośćuczynienie w wysokości 10 000 euro.

Podobne propozycje pojawiały się już w listopadzie 2024 r., jednak dopiero na przełomie roku 2024/2025 Polska zaczęła systemowo zawierać ugody — ostatecznie 22 sprawy zostały skreślone z listy Trybunału po zawarciu porozumienia z rządem.

Ugody i deklaracje jednostronne – dwa sposoby zakończenia spraw przed ETPC

Zgodnie z Regulaminem Trybunału, ugody w postępowaniach strasburskich mogą być osiągane na dwa sposoby:

1. W trybie polubownym – zgodnie z art. 62 Regulaminu ETPC. Wówczas Trybunał, w ramach poufnych negocjacji, pomaga stronom wypracować kompromisowe rozwiązanie.

2. W drodze tzw. deklaracji jednostronnej – przewidzianej w art. 62A Regulaminu. Państwo-strona Konwencji może jednostronnie przyznać naruszenie praw skarżącego i zadeklarować wypłatę określonego zadośćuczynienia, bez konieczności prowadzenia dalszego postępowania.

Trybunał, po analizie takiej deklaracji, może uznać, że zapewniono wystarczającą ochronę praw człowieka i w konsekwencji skreślić sprawę z listy – nawet jeśli skarżący chciałby jej dalszego rozpatrzenia.

Wyrok w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce – przełomowy punkt odniesienia

Kluczowym orzeczeniem dla wszystkich spraw „neo-sędziowskich” pozostaje wyrok ETPC w sprawie Wałęsa przeciwko Polsce (skarga nr 50849/21, wyrok z 23 listopada 2023 r.).

Trybunał uznał, że składy orzekające z udziałem sędziów powołanych z udziałem nowej KRS nie spełniają kryterium „sądu ustanowionego ustawą” w rozumieniu art. 6 ust. 1 Konwencji. Tym samym, każde orzeczenie wydane z udziałem takiego sędziego może prowadzić do naruszenia prawa do rzetelnego procesu.

Trybunał dostrzegł w tym problem systemowy i zobowiązał Polskę do wprowadzenia zmian legislacyjnych, które usuną przyczyny naruszeń i przywrócą pełną niezależność procesu nominacyjnego sędziów.

Szacuje się, że obecnie przed Trybunałem w Strasburgu znajduje się około 700 skarg przeciwko Polsce dotyczących udziału neo-sędziów w postępowaniach karnych, cywilnych i administracyjnych.
Każda z nich może potencjalnie zakończyć się ugodą lub wyrokiem zasądzającym odszkodowanie ze Skarbu Państwa.

Co to oznacza dla stron postępowań w Polsce

Dla obywateli oznacza to, że dalsze zaskarżanie orzeczeń wydanych przez neo-sędziów pozostaje w pełni dopuszczalne.

Jeśli sąd, który wydał wyrok (np. w sprawie karnej, cywilnej lub gospodarczej), był obsadzony osobą powołaną po 2018 r. przy udziale nowej KRS, strona postępowania może wnieść skargę do ETPC powołując się na naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji.

Trybunał uznaje takie sprawy za priorytetowe i – w wielu przypadkach – rząd przyznaje naruszenie jeszcze przed wydaniem wyroku.

Europejski Trybunał Praw Człowieka jednoznacznie potwierdza, że orzeczenia wydane przez sędziów powołanych z udziałem nowej KRS naruszają prawo do rzetelnego procesu sądowego.